SNOMED CT® (SYSTEMATIZED NOMENCLATURE OF MEDICINE CLINICAL TERMS) is een internationaal terminologiestelsel dat het mogelijk maakt om klinische gegevens in elektronische patiëntendossiers op een consistente, door computers verwerkbare manier weer te geven.

Het bevat een gevalideerde, semantisch rijke en gecontroleerde lijst van medische termen met hun synoniemen. Deze terminologie wordt in de directe patiëntenzorg gebruikt om onder meer psychische en fysieke klachten, symptomen, omstandigheden, ziekteprocessen, interventies, diagnosen, resultaten en besluitvorming vast te leggen. 

Voordelen van het gebruik van SNOMED CT

SNOMED CT voorziet in een gemeenschappelijke taal voor gezondheidswerkers en onderzoekers, zowel nationaal als internationaal. Dit leidt tot een betere communicatie tussen de verschillende zorgactoren en een verhoging van de kwaliteit van de zorg. Het maakt onder meer de implementatie van beslissingsondersteuning (Clinical Decision Support, CDS) en alerts in het elektronisch patiëntendossier (EPD) mogelijk.

Daarnaast biedt een gestructureerd beheer van medische terminologie ook mogelijkheden om de administratieve last te verminderen door het afleiden van betrouwbare informatie voor secundair gebruik.

Zo ondersteunt deze terminologie gezondheidszorgorganisaties bij het plannen en documenteren van gezondheidsprocessen, het analyseren van resultaten en het opvolgen van de zorgkwaliteit en de kosten van de medische zorg.

Door zijn hoge granulariteit (heel gedetailleerd) is SNOMED CT ook een hulp bij het beter beoordelen van het resultaat van bepaalde activiteiten en het opstellen van indicaties voor behandelingen.

Momenteel wordt het systeem, in verschillende gradaties en voor verschillende doeleinden gebruikt in meer dan 50 landen.

Inhoud en structuur van SNOMED CT®

SNOMED CT bevat meer dan 350.000 concepten, onderverdeeld in 19 hiërarchische groepen. Ieder concept heeft een eenduidige betekenis waarnaar met een unieke, numerieke code verwezen wordt, het SNOMED CT concept-ID (SCTID).

Naast een numerieke code, krijgt elk concept tevens een voor mensen leesbare term (in natuurlijke taal). Er zijn twee soorten descriptions (beschrijvingen): Fully Specified Name (FSN, volledig gespecificeerde naam) en Synonyms (synoniemen).

De FSN (volledig gespecificeerde naam) is niet bedoeld om getoond te worden in het elektronisch patiëntendossier (EPD), maar dient om de specifieke en unieke betekenis van ieder afzonderlijk concept op een ondubbelzinnige manier weer te geven.

Naast de FSN, worden concepten door middel van één of meer synoniemen aangeduid. Een synoniem is een term die kan worden gebruikt om een concept weer te geven of te selecteren.

Ieder concept heeft één synoniem dat in een bepaalde taal, dialect of context de voorkeur heeft. Dit wordt de Preferred Term (PT) of voorkeursterm genoemd. Deze term wordt het vaakst gebruikt om het concept in kwestie te beschrijven. Alle andere synoniemen die voor een taal, dialect of context gelden, worden als Acceptable Synonym (AS, aanvaardbaar synoniem) gemarkeerd.

Relationships (relaties) binnen SNOMED CT associëren concepten met elkaar, ze koppelen een bronconcept aan een doelconcept. Een derde concept, een relatietype (of attribuut), wordt gebruikt om de “betekenis” van de link tussen de bron- en doelconcepten weer te geven. Op die manier komt de definitie van een concept tot stand, namelijk op basis van de relaties die het concept in kwestie heeft tegenover andere concepten.

In SNOMED CT worden twee types relationships gebruikt: subtype relationships (hiërarchische relaties) en attribute relationships (niet-hiërarchische relaties).

De |is a|-relatie (is een subtype van) is een hiërarchisch relatietype dat een concept met één of meerdere algemenere concepten (parents of ouders of supertypes) in verband brengt. Deze |is a|-relaties bepalen de hiërarchie van de SNOMED CT-concepten.

Ieder concept kan |is a|-relaties met verschillende andere concepten hebben (d.w.z. dat één concept meerdere supertype-/ouderconcepten kan hebben). Als gevolg hiervan is de SNOMED CT-hiërarchie geen eenvoudige boomstructuur, maar een "polyhiërarchie".

Niet-hiërarchische relaties geven specifieke aspecten van de betekenis van een concept weer. De meest voorkomende attributen zijn Finding site (locatie), Associated morphology (geassocieerde morfologie), Causative agent (veroorzakende factor/middel) en Occurrence (tijdstip/periode).

Zo worden de concepten op een voor een computer begrijpbare manier gedefinieerd.

 Implementatie en gebruik van SNOMED CT vertalingen

SNOMED CT is bedoeld om geïmplementeerd te worden in softwaretoepassingen, met name om klinisch relevante informatie op een consistente, betrouwbare en volledige manier weer te geven als integraal onderdeel van het elektronisch patiëntendossier (EPD).

Informatiesystemen kunnen de concepten, hiërarchieën en relaties als een gemeenschappelijk referentiepunt gebruiken. De vertaalde termen maken interactie tussen personen mogelijk.

SNOMED International voorziet in richtlijnen en opleidingen om de implementatie te begeleiden.

 Vrij gebruik van SNOMED CT in België

SNOMED CT is het resultaat van een internationale samenwerking en wordt beheerd door SNOMED International, een non-profitorganisatie met hoofdzetel in Londen. België is lid van SNOMED International sinds 2013. Het Terminologiecentrum binnen de Federale Overheidsdienst Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu vervult de rol van National Release Center (NRC) en is het enige contactpunt voor wat betreft licenties en de ontwikkeling van SNOMED CT in België.

Omdat België lid is van SNOMED International kunnen ontwikkelaars, leveranciers, kopers en gebruikers van e-health-software in België gratis gebruikmaken van SNOMED CT. De toegang tot dit door copyright beschermd materiaal is evenwel beperkt tot licentiehouders en onderworpen aan de voorwaarden van de licentie.

Het Terminologiecentrum raadt leveranciers van software voor de gezondheidszorg, onderzoekers, overheidsagentschappen en andere organisaties aan om een licentie aan te vragen en zich vertrouwd te maken met de inhoud en het standaard distributieformaat van SNOMED CT.

U kunt zich hier registreren voor een gratis licentie. Met alle andere vragen, opmerkingen of meldingen van fouten (inhoud en vertalingen) kunt u terecht op het volgende e-mailadres: terminologie@health.fgov.be

Via e-learning kunnen opleidingen over SNOMED CT gevolgd worden.

 De Belgische extensie van SNOMED CT

Eén van de taken van een NRC is het uitbrengen van een nationale extensie.

De Belgische release volgt het ritme van de internationale release, dit wil zeggen dat er om de zes maanden een nieuwe extensie gepubliceerd wordt (op 15 maart en 15 september voor de Belgische extensie). Deze bevat hoofdzakelijk Nederlandse en Franse descriptions van bestaande internationale concepten, met inbegrip van de language refsets waarin per taal de Preferred Term en Acceptable Synonyms worden aangeduid.

De Belgische extensie is afhankelijk van, en dient dus steeds samen met de meest recente SNOMED CT International Edition gebruikt te worden. Indien nodig zullen ook eigen Belgische concepten toegevoegd worden.

Inhoud

BEMARC18

De eerste Belgische release dateert van 15 maart 2018. De focus van dit pilootproject lag op de refset “Hospital Core” van Kaiser Permanente, die uit ongeveer 6000 bevindingen (findings) en aandoeningen (disorders) bestond geclassificeerd volgens specialisatie. Dit leverde subsets in de volgende domeinen op:

• Cardiologie
• Chirurgie
• Dermatologie, Allergie en Respiratoir systeem
• Endocrinologie/Urologie/Nefrologie
• Gastro-intestinaal systeem
• Gynaecologie en Pediatrie
• Mentale gezondheid
• Neurologie
• Oftalmologie
• Oncologie
• Orthopedie
• Eerstelijnsgezondheidszorg
• Spoed/Urgentie
• Verpleegkunde

Daarnaast werd nog een set concepten vertaald in de tophiërarchieën “events” en “organismen”.

BESEPT18

Voor de tweede release hebben we voornamelijk gebruik gemaakt van bestaande vertalingen, met name SAMv2. De authentieke bron geneesmiddelen (“source authentique des médicaments” of kortweg “SAM”) is de referentiedatabank van de geneesmiddelen, die door de bevoegde instanties, met name het FAGG, het BCFI, het RIZIV, de FOD Economie en de APB, ter beschikking gesteld wordt als “open source”. Door middel van Natural Language Processing-technieken werden SNOMED CT concepten geïdentificeerd waarvan de vertaling ontleend werd aan deze referentiedatabank en uitgebreid met lexicaal variante termen d.m.v. recombinatie. Deze oefening leverde +/- 10.000 vertaalde concepten op, voornamelijk in de hiërarchieën disorder, substance en product.

BEMARC19

Voor de release van maart 2019 werd voornamelijk ingezet op de totstandkoming van algemene richtlijnen voor de vertaling van SNOMED CT naar het Nederlands en Frans voor België. Deze richtlijnen werden door studenten van de KU Leuven gebruikt tijdens een correctie op reeds gereleasete vertalingen.

BESEPT19

Voor deze release werd opnieuw gebruik gemaakt van een externe referentie, met name de Franse en Nederlandse terminologie van Orphanet. Dat is een Europese databank die via een website informatie aanbiedt over zeldzame ziekten en weesgeneesmiddelen. Sciensano werkte eveneens aan de vertaling van SNOMED CT-concepten rond zeldzame ziekten die op hun vraag werden opgenomen in de Belgische extensie. Daarnaast werden ook nieuwe vertaalde concepten uit de volgende hiërarchieën toegevoegd:

Body structure (lichaamsdelen): dit vertaalproject kwam tot stand in samenwerking met het Consortium SNOMED CT. Deze body parts zijn concepten die terugkomen in verschillende andere domeinen of use cases.

Master Value Sets Catalogue (MVC): de MVC is een set van termen die noodzakelijk is voor de uitwisseling  van patient summaries en kwam tot stand in het kader van een Europees project.

Clinical Building Blocks (CBB’s): dit project was een samenwerking tussen Sciensano en het Terminologiecentrum.

BEMARC20

De meest recente release bevat bijkomende SAMv2 vertalingen alsook een refset i.v.m. allergie. Er werden ook een aantal nieuwe concepten gemodelleerd en vertaald die verband houden met het recentelijk ontstane coronavirus.

BESEPT20

De meest recente release bevat een aanzienlijk aantal bijkomende vertalingen op vlak van het respiratoire stelsel, substanties en de GMDN.

Release notes

Meer informatie over de inhoud van elke release is te vinden in de release notes, beschikbaar op de MLDS-service van SNOMED International.

Release downloaden

Iedereen die over een licentie beschikt kan de Belgische release downloaden via de MLDS-service van SNOMED International. indien u nog geen licentie heeft, bezoek dan deze pagina waar u zich kunt registreren.

Feedback geven?

Heeft u vragen of feedback over onze Belgische extensie? Contacteer ons dan via terminologie@health.fgov.be. U kunt via deze weg eveneens vragen stellen over de internationale editie.

 Alfarelease

Het terminologiecentrum dat ook verantwoordelijk is voor het releasen van de Belgische extensie van SNOMED CT, beschikt over heel wat Franse en Nederlandse vertalingen van de in oorsprong Engelstalige terminologie. Deze vertalingen zijn om diverse redenen nog niet allemaal opgenomen in de officiële Belgische release, bijvoorbeeld omdat de termen het volledige vertaalproces, inclusief validatie en linguïstische controle nog niet doorlopen hebben of omdat we over een Nederlandse maar nog niet over een Franse vertaling beschikken (of omgekeerd). Naast een aantal projecten waarop interne en externe domeinspecialisten gewerkt hebben, zijn de “voorvertalingen” afkomstig van internationale bronnen zoals NICTIZ, Infoway, MedDRA, Mesh, Orphanet, DGT, ECDC, GMDN en IATE. Deze voorvertalingen worden aangevuld met automatisch gegenereerde vertalingen (machinevertaling) – in beide gevallen is een revisie door een domeinspecialist en linguïst noodzakelijk.

Iedereen die dat wenst kan toegang krijgen tot de webgebaseerde omgeving waarin de voorgestelde vertalingen gevalideerd of verbeterd kunnen worden. Het gaat om ruim 300.000 concepten die nog niet opgenomen zijn in de officiële release en gegroepeerd zijn per taal en per tophiërarchie (met uitzondering van de findings: ook voor de disorders werd een apart project gecreëerd).

Elk concept is voorzien van bijkomende informatie zoals de ConceptID en een link naar de SNOMED CT Browser. Ook de herkomst van de vertaling wordt vermeld. Franse en Nederlandse termen die gevalideerd én door het terminologiecentrum (NRC) gecontroleerd zijn, zullen in de eerstvolgende officiële Belgische release opgenomen worden. Op termijn zullen de “voorlopige” vertalingen ook in RF2 formaat ter beschikking gesteld worden. Merk op: de Nederlandse en Franse termen in deze “alfarelease” zijn echter uitsluitend als preview bedoeld.

Neem contact op met het terminologiecentrum of registreer u via dit formulier om toegang te krijgen tot online omgeving waarin de vertalingen aangepast kunnen worden.

 Referenties

Snomed International

SNOMED International SNOMED CT Browser

SNOMED CT® Document Library met toegang tot Engelstalige documentatie, inclusief de meest recente Engelstalige versie van de SNOMED CT Starter Guide

SNOMED CT Startersgids (Nederlandstalige versie) (juli 2014)

SNOMED CT® E-learning server met toegang tot de gratis Foundation Course

Richtlijnen voor vertaling van SNOMED CT® naar het Nederlands voor België (Versie 1.0)